پایان نامه پایان نامه بررسی انواع روش های پدافند شیمیایی در جنگ ها ( 155 صفحه- پنج فصل ) word- pdf از این مطلب میتوانید در پایان نامه و مقاله سمینار و … خود استفاده بنمایید. این مطلب بر اساس سیستم پایان نامه نویسی طراحی شده است.
مقدمه
جنگهای پدافند شیمیایی از همان اوایل تاریخ وجود داشت و در همه جنگها استفاده میشد که در جنگ جهانی اول به نسبت جنگهای جهانی دوم بیشتر بود.مواد شیمیایی بر روی تمام موجودات، انسانها، حیوانات و گیاهان تأثیرگذار میباشد که اثرات حاصل از آن تا مدتها حتی بعضی مواقع تا هنگام مرگ همراه موجودات میباشد با توجه به چنین شرایطی انسان به دنبال پدافند کردن این حملات شیمیایی میباشد که تلفات حاصل از آن را کمتر کند.هم اکنون دستگاههایی برای این پدافند وجود دارد که کشور ایران برای کنترل مواد شیمیایی دستگاههای زیادی ساخته که جدیدترین آن دستگاه آشکارساز ایرانکم میباشد که ما این دستگاه آشکارساز را به همراه وسایل آن تشریح کردهایم.
از این سلاحها برای کشتن افراد و وارد کردن صدمات بسیار جدی و یا ایجاد انواع معلولیت ها در مردم استفاده می شود. این سلاحها بر اساس اثرات مختلفی که بر بدن افراد می گذارد ، به 3دسته تقسیم بندی می شوند. دسته اول سلاحهای هستند که روی سیستم عصبی بدن تاثیر می گذارند. در این دسته GA ، GB ، GD ، GF و VX «متیل فسفوبوتیوئیک اسید ,گاز سارین ) قرار دارند. دسته دوم ، اثرات خود را روی پوست به جا می گذارند و شامل HD «گازخردل گوگرد) ، HN «خردل نیتروژن)، L و CX هستند. دسته سوم نیز باعث اختلال سیستم تنفسی بدن می شوند. در این گروه گازهای بی رنگ CG و DP ، کلرین (Cl) و فسفوکلرین (Ps) وجود دارند. از سلاحهای شیمیایی که روی اعصاب اثر می گذارند، قبل و در طول جنگ دوم جهانی استفاده های بی شماری شده است.انواع پدافند شیمیایی جنگ
امروزه نه تنها استفاده از سلاحهای شیمیایی منع شده بلکه رنگ و بویی تازه به خود گرفته و جوامع بشری را در ابعاد بیشتری تهدید میکند. این سلاحهای شیمیایی اثرات عمیق و مرگباری را بر روی انسانها حیوانات و حتی گیاهان میگذارد که انسانها برای کاهش و مقابله با این اثرات در جنگها به فکر مقابله با این سلاحها افتادهاند.بنابراین پدافند شیمیایی میتواند نیاز حیاتی برای حفظ از جوامع بشری در مقابل سلاحهای شیمیایی باشد. حال ما باید به دنبال علم راهکارهایی باشیم که بدانیم چگونه اثرات حملات شیمیایی را کاهش داده و با آن مقابله کنیم در این پروژه به این سوالات پاسخ داده خواهد شد.انواع پدافند شیمیایی جنگ
سلاحهای کشتار جمعی، بیشترین خطر را برای انسان به دنبال دارند. خطری که نه تنها نسلهای امروزی بلکه نسلهای آینده را نیز تهدید میکند؛ زیرا که این نوع سلاحها تا مدتها اثرات مخرب و مرگبار خودشان را حفظ میکنند. خطرات و پیامدهای ناگوار و ناخوشایند این گونه سلاحها به هیچ وجه در بیان نمیگنجد. تا به امروز کشورهای زیادی خسارات ناشی از این نوع سلاحها را متحمل شدهاند. کشور ما ایران خود از آسیب دیدگان این نوع سلاحهاست، در طول هشت سال جنگ تحمیلی بسیاری از رزمندگان و حتی غیر رزمندگان ایرانی با حملات شیمیایی عراق مصدوم شده و یا به شهادت رسیدند. بنابراین صدمات جبران ناپذیر آنها امروز، بر هیچ دوستی پوشیده نیست. پس بایستی هر چه زودتر به تولید سلاحهای کشتار جمعی خاتمه داده و آنها را نابود کنند. سلاحهای کشتار جمعی در بردارنده سلاحهایی مانند سلاح اتمی، سلاح بیولوژیک و سلاح شیمیایی میباشند. اینها نمونههای بارز سلاحهای کشتار جمعی هستند که بکارگیری آنها بدون شک مرگ را در پی دارد. در تعریف سلاح اتمی و یا سلاح هستهای گفته شده است که سلاحی که در ساخت آن از مواد منفجرۀ هستهای و یا از ایزوتوپهای رادیواکتیو استفاده شده و در اثر انفجار و یا دیگر تغییرات هستهای، قادر به انهدام یا مسمومیت در سطح بسیار گسترده شود، سلاح اتمی یا هستهای مینامند. در تعریف سلاحهای بیولوژیک نیز آمده است: در هر مادۀ بیولوژیک که تاثیر آن وابسته به تکثیر در داخل ارگانیزم هدف بوده و برای آنکه باعث بیماری یا مرگ در انسان، حیوان و گیاه شود، در جنگ مورد استفاده قرار میگیرد.انواع پدافند شیمیایی جنگ

عوامل شیمیایی در جنگهای مختلف استفاده شده است که از جمله این جنگها جنگ جهانی اول ، جنگ جهانی دوم، در جنگ هشت سال دفاع مقدس که برای کشورمان بسیار حائز اهمیت است.این عوامل شیمیایی بر روی بدن انسان تأثیرات مضری دارد. با توجه به اینکه در شرایط فعلی از انواع سلاحهای شیمیایی در غالبهای مختلف مانند ناتوان کنندهها و قرصهای روان گردان استفاده میشود پس نیاز شدید به پدافند شیمیایی و در کنار آن توسعه تجهیزات آشکارساز شیمیایی داریم.انواع پدافند شیمیایی جنگ
تعاریف عملیاتی:
پدافند شیمیایی
ابزارها یا موادی شیمیایی هستند که به وسیله آنها مثلاً با انفجار بمبی که حاوی مواد سمی و یا شیمیایی هستند انسان ها و یا سربازان دشمن را هدف قرار می دهند که به آن مواد آلوده می شوند و به انواع بیماریها و یا بیماری های مخصوص به همان مواد دچار می شوند.
بمبهای شیمیایی:
ابزارها یا موادی هستند که به وسیله آنها انسانها و یا موجودات زنده را هدف قرار میدهند. در اثر تماس مستقیم این مواد با هر قسمت از بدن جاندار، بدن وی آلوده شده و جاندار به انواع بیماریها بیماریهای عمومی و یا انحصاری آن ماده مبتلا میشود. این مواد میتوانند به صورت جامد، مایع و یا گاز استفاده شوند.به عبارت دیگر عوامل شیمیائی به ترکیباتی اطلاق میگردد که در صورت کاربرد مؤثر علیه انسان، حیوان یا گیاه، منجر به مرگ یا ضایعات قابل توجه دائمی یا موقتی در ساختار اندامی آنها میشود.انواع پدافند شیمیایی جنگ
تعاریف نظری مفاهیم
آلودگیContamination
عبارت است از جذب یا ذخیره عوامل شیمیایی یا میکروبی یا مواد رادیو اکتیو بر روی سطح ساختمان ها، تجهیزات، بدن افراد و اشیا.
مواد آلوده کننده-Contaminant
عامل شیمیایی، میکروبی یا هستهای و یا محصولات آنها که باعث ایجاد آلودگی بر روی سطوح هوا میگردند و یا اینکه موجب بیماری جانوران و انسان ها شده و گیاهان را از بین می برند را مواد آلوده کننده گویند.
تجزیه شیمیایی-Chemical decomposition
به فعل و انفعالات شیمیایی گفته میشود که در طی آن یک ماده رفعآلودگی با یک عامل شیمیایی ترکیب شده و محصولات کم خطری را تولید میکند.
جذب-absorb
به دام انداختن و گرفتن مواد (مایع، گاز، جامد) و امواح الکترومغناطیسی توسط اجسام دیگر را جذب گویند.
انباشتگی یا ذخیره شدن-Storing
وقتی مواد شیمیایی توسط سطوح جذب می شوند و یا بصورت رسوب در آنها ته نشین می گردند به آن ذخیره شدن و یا انباشتگی شیمیایی می گویند.انواع پدافند شیمیایی جنگ
رفعآلودگی-Dcontamination
عبارت است از کاهش اثرات و یا خنثی سازی آلودگیهای ناشی از پخش مواد شیمیایی ، میکروبی و یا هستهای.
مواد رفعآلودگی-Dcontaminant
هر چیزی که جهت اجرای رفعآلودگی به کار میرود ماده یا عامل رفعآلودگی نامند.
اس . تی . بی-STB
پودر سفید رنگی است برای رفع آلودگی از سطوح آلوده به عوامل شیمیایی اعصاب و تاولزا و عوامل میکروبی با نام تجاری سوپر تریپیکال بلیج.انواع پدافند شیمیایی جنگ
دنک-Dank
محلول نا آماده ای است جهت رفع آلودگی از عوامل شیمیایی اعصاب سری V و تاولزای سری HD و تعدادی از عوامل میکروبی.
بی . پی . ال-BPL
مایعی است جهت از بین بردن عوامل میکروبی در محیط های بسته با نام تجاری بتاپروپیولاکتون.
دی . اس 2- DS2
محلول روغنی شکلی می باشد که برای از بین بردن عوامل شیمیایی و عوامل میکروبی استفاده می گردد و به عامل رفع آلودگی شماره 2 معروف می باشد.
تاریخچه کاربرد جنگ افزارهای شیمیایی
حیوانات اولین موجوداتی هستند که از عوامل شیمیایی در مبارزات استفاده کردهاند. راکونها وقتی مورد حمله واقع میشوند، آنچنان بوی نامطبوعی از خود متصاعد میکنند که مهاجم را به ستوه آورده و او را وادار به فرار میسازد. اختاپوس برای آنکه خود را از دید مهاجم دور نگه دارد، ماده سیاه رنگی را در آب پخش میکند، مورچهها نیز، برای دفاع از خود در هوا اسید فرمیک پخش میکنند. بنابراین احتمال میرود که استفاده از عوامل شیمیایی در جنگها با الهام گرفتن از حیوانات بوده است. انسان از زمانی که عومل شیمیایی یا میکربی را شناسایی کرده است، کوشش کرده تا با آلوده کردن تیروکمان و شمشیر و سایر سلاحهای جنگی یا آب و غذا با این عوامل دشمنان یا حیوانات مزاحم را از بین ببرد. شاید آتش را بتوان از ابتداییترین سلاحهای شیمیایی به شمار آورد.
اولین بار یونانیان قدیم در حدود 404 سال قبل از میلاد از مخلوط قیر و گوگرد به عنوان سلاح شیمیایی استفاده کردند. اسکندر مقدونی در سال 385 قبل از میلاد، در شهرهای مقاوم با انداختن لاشه حیوانات یا اجساد بیماران مبتلا به وبا یا طاعون و غیره در آب، آنها را آلوده میساخته است.در سال 1456 میلادی یک شیمیدان با استفاده از پارچههای آغشته به نوعی ترکیب سمی که هنگام سوزاندن از آنها گازهای سمی متصاعد میشده است، توانست از فتح شهر بلگراد توسط مسلمانان عثمانی جلوگیری کرده شهر را نجات دهد.انواع پدافند شیمیایی جنگ
سلاحهای شیمیایی در دوران باستان:
گرچه تاریخ دقیق نخستین کاربرد مواد سمی در ادوار گذشته نامعلوم است با این حال میتوان به کارگیری آتش از جانب انسان را به عنوان نخستین حربه شیمیایی نام برد. کاربرد مواد شیمیایی سیم حدود 600 سال قبل از میلاد مسیح در کتابهای پوزانیاس (Pausanias) مولف یونانی در شهر دلفی گزارش شده است. در آن زمان مهاجمان یونانی برای از پای درآوردن مدافعان دلفی آب رودخانه را به ریشه گیاه خرق سفید (Veratrum) (از جنس Hellebore) که حاوی مواد سمی بود آغشته کردند و بدینگونه به سادگی شهر محاصره شده را تصرف کردند. همچنین پروکیپوس، مورخ روم شرقی در مورد جنگهای ساسانیان و رومیان مینویسد که سپاه ساسانی برای تسخیر دژهای رومیها زیر دیوار آن نقب میزدند. گاهی این نقبها یا نقب دشمن که برای مقابله حفر شده بود برخورد میکرد، در چنین دو طرف میکوشیدند با سوزاندن گوگرد سربازان حریف را بیرون رانند.
همچنین در تاریخ حمل و نقل دریایی از آتش مشهور یونانی (TheGreekFire) فراوان صحبت شده است. مخلوط آتشزا معمولاً شامل قیر، گوگرد و مواد چسبنده همراه با روغن خام و آهک زنده بوده است. آتش یونانی در تماس با آب، خود به خود مشتعل میشد. در سال 1453 میلادی که ترکهای عثمانی به قسطنطنیه یا استانبول امروزی، آخرین سنگر روم شرقی (بیزانس) حمله بردند، به کندن نقب پرداختند، مدافعان شهر برای مقابله با آنها، در نقبها با بخش دود حاصل از سوزاندن گوگرد که همان میباشد ترکها را دچار خفگی نمودند.در سال 1862 و در جریان جنگ داخلی آمریکا پیشنهاد به کارگیری گاز کلر در عملیات نظامی مطرح شد. گرچه، کلر مورد استفاده واقع نشد ولی بدون شک فکر کاربرد گسترده و تولید صنعتی عوامل شیمیایی متعلق به آمریکاییهاست. بعدها یک دوره تلاش جدی در مورد توسعه عوامل شیمیایی و وسایل حمل آنها به صورت نارنجک، گلوله توپ و غیره آغاز گردید.در اواخر قرن نوزدهم انگلیسیها در جنگ بوئر از گلولههای توپ محتوی اسید پیکریک استفاده کردند. بدین گونه به کارگیری متفرقه از عوامل شیمیایی بتدریج زمینه را برای کاربرد گسترده آن در فاجعه 1915 فراهم آورد.
سلاحهای شیمیایی در جنگ جهانی اول
با آغاز قرن بیستم و توسعه بیش از پیش دانش شیمی، زنگ خطر به کارگیری احتمالی و گسترده مواد شیمیایی در جنگها برای دولتمردان اروپایی به صدا درآمد و آنها را وادشت طی قراردادی به کارگیری این مواد منع کنند. این قرارداد در سال 1907 بسته شد و به تصویب بیشتر کشورهای اروپایی رسید. با این حال برخلاف قرارداد منع کاربرد سلاح شیمیایی، این جنگ افزار مخوف در مقیاس گستردهای طی جنگ جهانی اول به کار گرفته شد و چنانچه در تاریخ ثبت شده ، جنگ شیمیایی نخستین بار، زمانی که آلمانیها در اکتبر 1914 در نوشاپل گلولههای حاوی گاز اشکآور به سوی فرانسویها پرتاب کردند، آغاز شد ولی به سبب پراکندگی سربازان و محدود بودن شمار گلولهها این تاکتیک چندان کارساز نبود و حتی فرانسویها متوجه کاربرد آن نشدند. با این حال آلمانیها دست از تلاش برنداشته و گاز کلر را نیز نخستین بار در 22 آوریل 1915 در یپرس (ypres) بلژیک علیه سربازان مستعمراتی فرانسه و پیاده نظام کانادایی که هیچ ماسکی برای حفاظت نداشتند به کار بردند. علاوه بر این آلمانیها به سرعت به فشرن و خردل روی آورده و آنها را در جبهه آزمودند. به طوریکه عامل تاولزای خردل گوگردی به وسیله آلمانیها در 1917 و در نزدیکی دهکده یپرس برضد سربازان فرانسوی به کار گرفته شد و به همین دلیل فرانسویان نام ایپریت (yperite) را نیز به عامل خردل دادند. همچنین خردل با نام دیگری به نام صلیب زرد yellow cross نیز شناخته شده بود که چرا برای مشخص کردن مخازن حاوی آن علامت صلیب زرد به کار میرفته است.
به طور کلی در جنگ جهانی اول حدود 125000 تن عوامل سمی مشتمل بر 45 نوع عامل شیمیایی مختلف به کار رفت که در بین آنها 18 عامل کشنده و 27 عامل تحریک کننده بود. از میان عوامل ذکر شده به طور عمده فشرن و خردل حدود یک میلیون و 300 هزار سرباز را از صحنه نبرد خارج کرد که تعداد بیشماری از آنها برای همیشه نابینا شدند و تقریباً 100 هزار نفر جان باختند.
سرنوشت سلاحهای شیمیایی پس از جنگ جهانی اول روند سریع ساخت جنگ افزارهای شیمیایی جدید و کاربرد وسیع آن طی جنگ جهانی اول و مهمتر از همه برانگیخته شدن احساسات عمومی باعث شد بیش از پنجاه کشور معاهدهای مبنی بر عدم کاربرد جنگ افزارهای شیمیایی را در ژنو امضا کنند که به پروتکل 1925 ژنو (Geneva protcol) معروف شد. اما تصمیمی درباره منع ساخت این سلاحها گرفته نشد. علاوه بر این با توجه به ویژگیهای مواد شیمیایی (پوشش وسیع، خواص مصدوم کنندگی شدید، افت روحیه شدید دشمن و نیاز به نیروی متخصص و کارآمد جهت درمان و رفع آلودگی) نظر کارشناسان نظامی پس از جنگ جهانی اول، به شدت به طرف این جنگ افزارها معطوف و موجب توسعه این سلاحها در کشورهای غربی شد و بدین شکل روشهای تولید بسیاری از ترکیبات شیمیایی به دست آمد. بعضیها گمان میکردند که در پناه این معاهده جهانی در جنگها و درگیریها از این سلاح استفادهای به عمل نخواهد آمد ولی تاریخ شاهد وقایع ناخوشایند دیگری بود.در 1936 ، 650 تن عامل شیمیایی توسط ایتالیا در جنگ علیه اتیوپی به کار رفت که جان 15 هزار نفر را گرفت.در جنگهای یمن (67-1963) مصریها از سلاح شیمیایی استفاده کردند.در 1938 ژاپنیها بمبهای حاوی عوامل شیمایی بر روی سربازان چینی فرو ریختند.در جنگهای داخلی اسپانیا که از 1936 آغاز شد و سه سال به طول انجامید به فرمان استالین و در حمایت از جمهوری خواهان که علیه ملی گرایان به رهبری فرانکو میجنگیدند در دو منطقه اسپانیا گازهای سمی و همچنین عامل خردل به کار برده شد که طی آن شمار زیادی از افراد غیرنظامی به هلاکت رسیدند.
سلاحهای شیمیایی در جنگ جهانی دوم
در جریان جنگ جهانی دوم مراکز پژوهشی ـ نظامی در آلمان، انگلستان، آمریکا و ژاپن به کوششهای خود جهت تهیه عوامل شیمیایی با سمیت زیاد ادامه دادند. در آلمان سنتز عوامل بسیار سمی اعصاب تابون و سارین آغاز و با تهیه سومان در سال 1944 دنبال شد که سمیترین عامل شیمیایی در جنگ جهانی دوم بود. آلمانیها همراه با تلاشهای پژوهشی جدی، کارخانه بزرگی برای تولید جنگافزارهای شیمیایی و مهمات آن تأسیس کردند که تولید سالیانه آن در 1943 حدود 180 هزار تن (این مقدار 5/1 برابر عوامل به کار رفته به وسیله دول متخاصم طی جنگ جهانی اول) بوده است. طبق گزارش ورماخت (wehrmaht) در اواخر جنگ، ذخیره عوامل شیمیایی آلمان 70 هزار تن 32 هزار تن ایپریت یا خردل و 13 هزار تن گازهای اعصاب بوده است.
اسپییر (speer) وزیر صنایع هیتلر در دادگاه بینالمللی نورنبرگ اعلام کرد که هیتلر خود طی جنگ جهانی اول مصدوم شیمیایی بوده و بدین جهت به جنگ افزارهای شیمیایی جدید اهمیت زیاد قائل بود. نیروهای هیتلر همراه ذخایر جنگ افزارهای شیمایی خود را افزایش میدادند. آلمانیها در جریان جنگ دوم مرتکب بیرحمانهترین جنایات علیه بشریت شدند. اتاقهای گاز در اردوگاههای بوخن والد (Buchenwald) آشوتیس (Auschwitz) زاخزنهاوزن (sachsenhausen) نوین گام (Neuengamme) لوبلین (Lublin) گروسه روزن (Grosse- Rosen) راونز بروخ (Ravensbruck) تربلینکا (Treblinka) کار میکردند.در 14 ژوئیه 1942 هیملر (Himmler) اجازه داده بود که در برخی اردوگاهها از زندانیان برای آزمایش عوامل شیمیایی استفاده کنند. در کل، تا پایان جنگ تنها 5/4 میلیون زندانی بر اثر به کارگیری انواع عوامل سمی به وسیله شرکت دگش وابسته به مجتمع صنعتی فاربین در اردوگاه آشوتیس مسموم شده بودند.
انگلیسیها سنتز تابون و سارین را تکرار کردند و علاوه بر آن مکانیسم اثر عوامل شیمیایی ترکیبات آلی فسفردار را کشف نموده و بر این اساس شیوههای جدیدی را برای سنتز عوامل شیمیایی پیشنهاد کرد. گرچه کوششهای انگلیسیها سری نگه داشته شد با این حال گزارشهای پژوهشی منظم و کاملی از طریق وزارت دفاع انگلستان به آمریکاییهایی که در همین زمینه کار میکردند فرستاده میشد. ژاپنیها نیز در سالهای جنگ هزاران ماده شیمیایی سمی سنتز کردد با این حال مادهای سمیتر از عوامل شیمیایی جنگ جهانی اول به دست نیاوردند.در کل طی جنگ جهانی دوم با اینکه طرفهای درگیر (به ویژه انگلستان، آمریکا، شوروی، ژاپن، آلمان و ایتالیا) همگی دارای ذخایر عوامل شیمیایی بودند ولی از این جنگ افزارها استفاده چندانی به عمل نیامد، به ویژه آلمان نازی در حین جنگ دوم جهانی با وجود ذخایر عظیم جنگ افزارهای شیمیایی هرگز از این تسلیحات استفاده نکرد، چرا که توازن قوا و وحشت آلمانیها از مقابله به مثل نیروهای متفقین عامل بازدارنده این اقدام وحشتناک احتمالی بود. به طوریکه نخستوزیر وقت انگلستان «وینستون چرچیل» در سال 1942 یعنی هنگامی که انگلیسیها از لحاظ توانایی در زمینه سلاحهای شیمیایی قدرت لازم را داشتند چنین بیان داشت که: دولت روسیه مدعی است که آلمانیها در صورت ناامیدی از حملات خود ممکن است از گاز سمی بر ضد مردم و ارتش روسیه استفاده کنند ما خود قاطعانه تصمیم داریم از این سلاح نفرت انگیز استفاده نکنیم، مگر اینکه ابتدا ارتش آلمان آن را به کار گیرد. به هر حال با شناختی که از دشمن خود داریم فراهم آوردن تدارکات لازم به مقیاس بسیار وسیع را نادیده نگرفتهایم. بنابراین تصمیمگیری در این خصوص که هراس ناشی از به کارگیری سلاحهای شیمیایی نیز به جنگ هوایی افزوده شود، برعهده هیتلر است.
تنها کاربرد عمده تسلیحات شیمیایی از جانب آلمانی ها در جریان جنگ جهانی دوم، علیه نیروهای شوروی صورت گرفت. ماجرا بدین قرار بود که ماههای مه و ژوئن سال 1942 ، آلمانی علیه واحدهای نظامی و غیرنظامی شهر کرچ (krauch) که در یکی از معادن پنهان شده و دلیرانه در مقابل دشمن مقاومت میکردند، جنگ افزار شیمیایی به کار بردند.
سلاحهای شیمیایی پس از جنگ جهانی دوم
در جنگ ویتنام در دهه 1960 و سالهای نخست دهه 1970 آمریکاییها با به کارگیری عوامل شیمیایی خطرناک بویژه عامل نارنجی آنچنان خسارت جبران ناپذیری به مراتع، جنگلها و محیط زیست ویتنام طرد کردند که هنوز پس از گذشت س دهه و با وجود طرحهای بزرگ ترمیم، آثار شوم آن برطرف نگردیده است.
همچنین گزارشهای تأیید نشدهای از کاربرد عوامل شیمیایی توسط ویتنامیها در کامبوج (1976) و لائوس (1979) به کارگیری نوعی عامل شیمیایی توسط ارتش شوروی و نیروهای دولتی افغانستان علیه مجاهدان افغانی اعلام شده است. همچنین مهمترین آزمایش آمریکاییها در شمال شرقی برزیل در اکتبر 1984 انجام شد که طی آن 7000 نفر کشته شدند. دراین آزمایش علاوه بر این که دو طایفه بومی به طور کامل از بین رفتند، گیاهان و جانوران منطقه نیز دچار ضایعات جبران ناپذیری گردیدند. با این حال گستردهترین و فجیعترین کاربرد عوامل شیمیایی ثبت شده پس از جنگ جهانی اول که علیه نوع بشر به کار رفته، در دهه 80 میلادی به وسیله رژیم عراق بوده است.
طی سندی که توسط ایران به کنفرانس خلع سلاح ارایه شد تعداد تکهای شیمیایی عراق از ژانویه 1981 تا مارس 1988 ، 242 مورد تک با حدود 44 هزار قربانی ذکر شده که هنوز هم با گذشت بیش از یک دهه از پایان جنگ، شاهد مرگ دردناک جانبازان شیمیایی سالهای جنگ هستیم، دولت عراق در پی شکستهایی که در خوزستان، مناطق مرزی سرپل ذهاب، قصر شیرین و کردستان متحمل شد: بارها از عوامل شیمیایی علیه سربازان ایرانی و همچنین مردم غیرنظامی استفاده نمود و از همه دهشت بارتر فاجعه بمباران شیمیایی شهر حلبچه در اول مارس 1988 (25/12/1366) بود. ین وخیمترین مورد به کارگیری سلاح شیمیایی از زمان جنگ جهانی اول تاکنون بود که طی آن 5000 نفر از اهالی حلبچه در اثر عوامل شیمیایی جان باختند و 7000 نفر برای همیشه معیوب و فلج شدند و بدین ترتیب روح بشریت جریحهدار شد.
دورنمای آینده
عدم قاطعیت سازمان ملل متحد در برخورد و محکوم نمودن این جنایات که در واقع زیر پا گذاردن پروتکل 1925 ژنو بود. بیم کاربرد احتمالی این جنگ افزارها را در سایر بحرانهای منطقهای و جهانی افزایش داد و سامانههای فکر افزاری را بر آن داشت تا با تنظیم و تدوین کنوانسیونی جامع، سعی نمایند بشریت را از وحشت این سلاح مخوف برهانند و بدین گونه اعضای کنوانسیون منع گسترش، کاربرد و توسع سلاحهای شیمیایی بر آن شدند نابودسازی کلیه تسلیحات شیمیایی را سرلوح کاری خود سازند. با این حال تا رسیدن به آرمانهای مورد نظر از راه درازی در پیش است و با توجه به اینکه کشورمان ایران یکی از بزرگترین قربانیان جنگ افزارهای شیمیایی میباشد و همچنین با عنایت به وضعیت ژنوپولتیکی ویژه کشورمان و احتمال درگیریهای منطقهای به کارگیری این جنگافزارها، موضوعی دور از ذهن نمیباشد.. افزون بر تمام موارد یاد شده، بحث تروریسم شیمیایی (chemoterrorism) نه تنها برای سایر کشورها، بلکه در مورد کشور ما نیز مطرح است. بنابراین برماست که هرچه بیشتر دانش خود را در این زمینه و سایر زمینههای جنگ نوین بالا برده و با مطالع و پژوهش، توان پدافندی نیروهای نظامی و نیز مردم عادی را در برابر این گونه سلاحهای مخوف افزایش دهیم تا در صورت بروز خطرات احتمالی از ایجاد فاجعه جلوگیری نماییم.انواع پدافند شیمیایی جنگ
آشنایی با تعاریف و اصطلاحات شیمیایی
جهت پیشگیری و خنثی سازی و معالجه مصدومین بمبهای شیمیایی لازم است که ما خواص فیزیکی و شیمیایی و سایر خصوصیات عوامل شیمیایی جنگی را بدانیم لذا اطلاعاتی که ضروری است دانسته شود عبارتند از:
-
عوامل شیمیایی: آن دسته از مواد و یا ترکیبات شیمیایی را که در صورت انتشار مناسب و تأثیر شیمیایی منجر بهمرگ،آسیبوناتوانیدرانسانوحیوان و یا از بین رفتن گیاهان شوند، عوامل شیمیایی یا chemical Agents نامیده میشوند.
-
جنگ افزارهای شیمیایی: وسایل کاربرد عوامل شیمیایی در جنک که شامل بمب، گلوله، توپخانه، گلوله خمپاره و… میباشد، جنگ افزارهای شیمیایی یا chemical warfare نامیده میشود.
-
پدافند شیمیایی: کلیه اقدامات حفاظتی اعم از انفرادی، یگانی، دارویی و… که آثار عامل شیمیایی را با کمترین مقدار رسانده و یا آن را خنثی نماید، پدافند شیمیایی نامیده میشود.
-
مسمومیت (Poisoning) منظور از مسمومیت به هم خوردن تعادل فیزیکی، فیزیولوژیکی و روانی موجود زنده در اثر تماس با ماده خارجی سمی میباشد که به دو صورت حاد و مزمن تقسیم میشود.
-
غلظت ماده شیمیایی: مقدار ماده شیمیایی در واحد حجم هوا یا مایع غلظت میباشد و برحسب یا و یا برای آب برحسب PPm, PPb بیان میشود.
-
Dose : حاصل ضرب میزان جذب ماده شیمیایی (غلظت) توسط بدن موجود زنده در واحد زمان میباشد و واحد آن یا میباشد.
-
: (Lethal concentration) حاصلضرب غلظت C یک گاز و زمان مجاورت t که 50 درصد افرادی را که در معرض آن قرار گرفتهاند میکشد.
-
: (Effective concentration) حاصلضرب غلظت c یک گاز و زمان مجاورت t که 50 درصد افرادی را که در معرض آن قرار گرفتهاند تحت تأثیرقرار داده و به عبارتی ناتوان میکند.
-
حد آستانه (Threshold limit value) یا L.V : این عبارت حد آستانه مقدار غلظت مجاز مواد سمی برحسب میلیگرم بر مترمکعب هوا را بیان میکند.
-
بیشینه غلظت مجاور مواد سمی (M.A.C) یا Maximum Allowalde concetration این عبارت با حداکثر غلظت مجاور مواد سمی برحسب اطلاق میگردد.
14ـ فرمول شیمیایی:
دانستن فرمول شیمیایی به ما کمک میکند که به اثرات فیزیولوژیک ، طریق خنثی سازی، پیشگیری در معالجه ضایعات حاصل از انفجار پی ببریم.
15ـ وزن مخصوص ترکیب در حالت بخار
دانستن این نکته که وزن ترکیب مورد استفاده در مقایسه با هوای هم حجمش چه نسبتی راتشکیل میدهد، برای مقابله و خنثی سازی آن حایز اهمیت میباشد. چنانچه بخار حاصله از انفجار سنگینتر از هوا باشد در سطح زمین داخل حفرهها و ستگرها پخش شده و جابه جایی آن به وسیله باد بستگی به وزن آن دارد و به علت عدم وجود مقدار قابل ملاحظه از گازدر ارتفاعات میتوان برای مصون ماندن به بلندیها پناه برد.
16ـ نقطه انجماد
این ترکیبات با توجه به تغییر درجه حرارت به صورت جامد، مایع و بخار درمیآیند معمولاً در شکل جامد هیچ گونه اثر عمدهای بر روی نیروهای رزمی ایجاد نمیکنند، بنابراین چنانچه بمبی با نقطه انجماد بالا، فیالمثل در ارتفاعات و یا در هوای سرد فرو ریخته شود، به علت این که به فرم جامد درخواهد آمد، بلا اثر خواهد بود. از طرف دیگر محتویات همین بمب میتواند برای مدتهای طلانی در هوای سرد باقی مانده و بعداً با گرم شدن هوا به صورت بخار درآمده و اثرات خود را ایجاد نماید.
17ـ درجه حرارت تجزیه کننده
دانستن این که محتویات مهمات مصرفی درجه حرارتی تجزیه و بیاثر میشوند، به همان دلایلی که برای نقطه انجماد ذکر شد، حایز اهمیت فراوان است.انواع پدافند شیمیایی جنگ
18ـ نسبت هیدرولیز
بسته به ساختمان شیمیایی محتویات مهمات مصرفی نسبت هیدرولیز متفاوت دارند. بنابراین ترکیباتی که سریعاً هیدرولیز میگردند،درهوایمرطوبو بارانی به زودی خنثی شده و میتوان بوسیله شستشوی بدن آن را خنثی نمود.
19ـ خواص ظاهری
دانستنرنگوبویهرترکیببهفرم مایع و گاز، برای شناخت آن و به کار بردن نحوه مؤثر خنثی سازی ضروری است.
20ـ نسبت اثر
دانستن این نکته که چه مدت بعد از تماس اثرات فیزیولوژیک بر روی بدن ظاهر خواهد شد، نه تنها در شناسایی نوع ترکیب مورد استفاده موثر است بلکه برای پیشگیری از ضایعات بعدی نیز حایز کمال اهمیت میباشد.
21ـ اثرات فیزیولوژیک
دانستن علایمی که در اثر تماس ترکیبات گوناگون با بدن و یا در اثر جذب آنها ایجاد میگردد، برای شناخت نوع ترکیب، ارزیابی وضع بیمار و معالجه و پیشگیری از ضروریات است.
22ـ زمان اثر در میدان نبرد
با توجه به خواص فیزیکی و شیمیایی ماده مصرفی و با عنایت به شرایط جوی و جغرافیایی،لازم است زمانی را که ماده مورد استفاده میتواند در محیط باقی بماند و ایجاد ضایعات بنماید، مشخص کرد.
23ـ شناسایی
به این علت که اغلب مواد مصرفی حداکثر پس از چند ساعت اثرات خود را بر روی بدن ظاهر مینمایند و با توجه به این که زدودن ترکیبات از بدن و انجام کمکهای اولیه در لحظات و ساعت اول کارساز بوده و چنانچه با تأخیر صورت گیرد، مثمر ثمر خواهد بود و با عنایت به این که در بسیاری از موارد روش پیشگیری و یا خنثی مواد مختلف به خصوص پس از جذب متفاوت بوده و داروای به خصوص لازم دارد، چنانچه در لحظات اول نوع ترکیب شناسایی نگردد گاه ممکن است پیشگیریها نه تنها موثر نبوده بلکه بر شدت ضایعات اضافه نماید. بنابراین چنانچه پارچه خیس برای جلوگیری از نفوذ گاز به بدن جلوی دهان گرفته شود،نه تنها جلوی ورود گاز به بدن گرفته نشده،بلکه مقدار جذب نیز بالا میرود، بنابراین لازم است حداقل با هرگردان سرباز یک واحد شناسایی نوع گاز نیز همراه باشد.
تعریف و طبقه بندی عوامل شیمیایی
عامل شیمیایی برطبق تعریف ناتو عبارت است از مادهای که به قصد کشتن، ایجاد ضایعات مهم و خطرناک و یا ناتوان کردن افراد از انجام کارهای فیزیولوژیک در عملیات نظامی به کار گرفته میشود. البته این تعریف درباره موادی که به عنوان ضدشورش مورد استفاده قرار میگیرند و نیز از بین برنده گیاهان، مواد دودزا و یا آتشزا استثناء میباشد.انواع پدافند شیمیایی جنگ
تقسیمبندی عوامل شیمیایی براساس تأثیر آنها
الف) عوامل کشنده (Lethal Agents) :
عواملی دارای آثار کشنده میباشند که در همان دقایق یا ساعات اولیه باعث مرگ شوند. البته این عوامل با غلظتهای کمتر از غلظت کشنده ایجاد آثار ناتوان کننده نیز خواهند نمود. عوامل مهم این گروه شامل:
1ـ عوامل خون:
این عوامل با ایجاد وقفه در زنجیره تنفس سلول ایجاد مرگ میکنند.
I : آرسین هیدرید کد ویژه: SA
II : هیدروژن سیانید HCN کد ویژه: AC
III : کلروسیان یا سیانوژن کلرید CICN کد ویژه: CK
IV : بروموسیان یا سیانوژن بروماید BrCN
V : سیانوژنها
2ـ عوامل اعصاب:
این عوامل با مهار نمودن آنزیم کولین استر از هدایت سیناپسی را مختل مینمایند.
I : عوامل G شامل A : تابون کد ویژه: GA
B : سارین کد ویژه: GB
C : سومان کد ویژه: GD
II : عوامل V شامل VX
3ـ عوامل خفه کننده:
I : فسژن کد ویژه: CG
II : دی فسژن کد ویژه: DP
III : کلروپیکرین
IV : کلر
ب) عوامل آسیب رساننده (Damaging Agents) :
عواملی که دارای آثار آسیب رساننده میباشند که در دقایق و ساعات اولیه منجر به مرگ نشده ولی در عوض باعث بروز آسیبهایی در بافتهای بدن میشوند که برای درمان و بهبودی آنها نیاز به بستری شدن و دخالت کادر پزشکی میباشد. البته درصدی نیز مرگ و میر مشاهده میشود که ناشی از عوارض ثانویه عوامل سمی میباشد. این گروه شامل:
عوامل تاول زا:
I : خردلها:
I-A : خردلهای گوگردی a : خردل گوگردی کد ویژه: HD
I-B : خردلهای ازتی a : خردل ازتی I کد ویژه:
b : خردل ازتی II کد ویژه:
c : خردل ازتی III کد ویژه:
II : آرسنیکها a : متیل دی کلروآرسین کد ویژه: HD
b : اتیل دی کلروآرسین کد ویژه: BD
c : فنیل دی کلروآرسین کد ویژه: PD
d : لویسایت I کلروآرسین : (Lewisite) LI کد ویژه:
e : لویسایت II کد ویژه: L II
f: لویسایت III کد ویژه: L III
III : گزندهها: اکسیم هالوژنه
A : فسژن اکسیم کد ویژه: CX
B: دی بروموفرم اکسیم
ج) عوامل ناتوان کننده (Incapacitating Agents) :
این عوامل دارای آثار ناتوان کننده هستند که معمولاً منجر به مرگ نمیشوند و شخص به طور موقت از انجام وظایف خود ناتوان میگردد ولی بافتهای بدن هیچ گونه آسیب جدی نمیبینند و مدت کوتاهی پس از خروج از محیط آلوده تدریجاً سلامت وی بدون مداوا و درمانهای ویژه باز میگردد. البته در صورت استفاده از دارو و سلامت شخص به سرعت بیشتری باز خواهد گشت. شامل:
1ـ ناتوان کنندههای کوتاه اثر: از چند دقیقه تا چند ساعت اثر دارد. این گروه به عوامل ضد اغتشاش معروفند.
1ـ عوامل اشک آور:
a : کلوراستوفن کد ویژهک CN
b: کلرواستوفن در کلروفرم کد ویژه: CNC
c: کلروبنزیل مالونوتیتریل کد ویژه: CS
d : برومواستون کد ویژه: BA
II : عوامل تهوع آور:
A : دی فنیل کلروآرسین کد ویژه Clark I DA
B: دی فنیل سیانوآرسین کد ویژه: Clark II DC
C : آراسیت کد ویژه DM
2ـ ناتوان کنندههای طویلالاثر:
این عوامل که به عوامل روانی نیز موسوم هستند با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی باعث بروز اختلال در درک و رفتار مشخص میشوند. به دو گروه تقسیم میشوند:
I : Stimulatns که باعث بروز آثار تحریکی میشوند مثل: LSD
II : Depression که باعث بروز آثار دپرسیون میشوند مثل: BZ
د) عوامل ضدگیاه (Defoliants) :
این عوامل جهت ریزش برگ درختان و خشکانیدن گیاهان به منظور از بین بردن استتار منطقه و یا نابود کردن منابع غذایی به کار میروند.
هـ) توکسینها (Toxins) :
سمومی که توسط میکروارگانیسمها تولید میشوند که به دو گروه تقسیم میشوند:
1ـ توکسینهای باکتریال: مثل انتروتوکسین استافیلوکوک با اثر ناتوان کننده و یا بوتولینال توکسین با اثر کشنده.
2ـ توکسینهای گیاهی: مثل سیکوتوکسین.
تقسیمبندی عوامل شیمیایی براساس طول مدت اثر
الف) مواد شیمیایی جنگی که اثرات کوتاه مدت دارند
این دسته مواد شامل موادی میشوند که پایداری آنها کم است و حداکثر تا یکساعت پس از به کارگیری تأثیر آنها پابرجاست. این دسته از مواد فرار هستند و نقطه جوش آنها همواره کمتر از 130 میباشد، از جمله این مواد میتوان از ترکیبات زیر نام برد:
کلر، فسژن، دی فسژن، هیدروژن سیانید، کلروسیانید، کلروپیکرین فسژن اکسیم، آرسین هیدرید.
ب) مواد شیمیایی جنگی که اثرات طولانی و درازمدت دارند
این دسته شامل موادی میشود که پایداری آنها زیاد و پس از به کار بردن میتوانند بیش از یکساعت (تا چند روز) موثر باشند. این مواد نسبت به دسته اول پایدارتر بوده و نیز قابلیت جذب بیشتری دارند. این دسته از مواد کمتر فرار بوده و دارای نقطه جوش بیش از 130 میباشند. از جمله این مواد میتوان از ترکیبات زیر نام برد:
چند اصطلاح در مورد عوامل شیمیایی
الف) خواص بیولوژیک:
1ـ حداقل تحریک Lower Limit of Irritation : حداقل غلظتی که باعث بروز احساس درد در سطوحی که اثر گاز به آن اختصاص دارد، میشود.
2ـ حد تحمل ناپذیری Limit of insupoortability : بیشترین غلظتی که شخص در مدت یک دقیقه میتواند بدون ناراحتی تحمل کند.
3ـ دوز ناتوان کننده ID50 : میزان مادهای که قادر است 50% جمعیتی را که با آن ماده تماس گرفتهاند، ناتوان کند.
4ـ IC + 50 : مدت زمان و غلظتی از ماده که لازم است تا 50% از جمعیتی که با آن تماس گرفتهاند را ناتوان کند.
5ـ LD 50 : میزان مادهای که قادر است 50% جمعیتی را که با آن ماده تماس گرفتهاند نابود کند.
6ـ : مدت زمان و غلظتی از ماده که میتواند 50% جمعیتی را که در معرض قرار گرفته نابود کند.
ب) خواص فیزیکی:
1ـ فشار بخار Vapour tension : هر مایعی در سطح خود لایهای از بخار ایجاد میکند که فاشری دارد و مقدار این فشار بستگی به درجه حرارت دارد.
2ـ فراریت Volatility: وزن ماده موجود یک مترمکعب بخار اشباع شده در درجه حرارت معین که بستگی به فشار بخار و وزن مولکولی ماده دارد.
3ـ نقطه ذوب Melting point: درجه حرارتی که در آن فاز مایع و جامد ماده باهم در حال تعادل هستند.
4ـ نقطه جوش Boiling point : درجه حرارتی که در آن فشار بخار به فشار جو میرسد. معمولاً وقتی نیاز به غلظت زیاد از یک گاز باشد، از ترکیبات با نقطه جوش نسبتاً پائین استفاده میشود و در صورتی که بخواهند از تأثیر نسبتاً طولانی آن در صحنه نبرد استفاده کنند از مواد استفاده کنند از مواد با نقطه جوش بالا استفاده میکنند.انواع پدافند شیمیایی جنگ
5ـ پایداری Persistence: مدت زمانی که یک ماده قادر است در یک محیط باز به فعالیت خود ادامه دهد.
تقسیم بندی مواد شیمیایی
دسته ی اول
این مواد از نظر شیمیایی وابسته به حشره کش هایآلی فسفره هستند. این دسته از سلاحهای شیمیایی مانع از عمل آنزیم استیل کولین استر از می شوند. وقتی مواد شیمیایی این دسته وارد بدن شوند، غلظت استیل کولین را در بدن به بیش از حد لازم می رسانند. ریه ها و چشمها بسرعت این مواد را جذب کرده در کمتر از یک دقیقه بر سیستم عصبی بدن تاثیرات قابل توجهی می گذارند. علایم آن به صورت آبریزش بینی ، ترشح زیاد بزاق ، تنگی قفسه سینه ، کوتاهی تنفس ، تنگی مردمک چشم ، انقباض عضلانی و یا حالت تهوع و انقباض شکم ظهور می کند.انواع پدافند شیمیایی جنگ
دسته دوم
سلاحهای شیمیایی که بر روی پوست تاول و سوختگی ایجاد می کنند ، ماندگاری فراوانی در محیط دارند. این مواد روی چشمها ، پوشش مخاطی ، ریه ها ، پوست و اجزای خون اثر گذاشته و اگر از طریق تنفس وارد ریه ها شوند ، بر شدت تنفس اثرات منفی می گذارند و اگر توسط غذا بلعیده شوند ، سبب اسهال و استفراغ می شوند.خردل ها که جزو این دسته هستند به خاطر خواص فیزیکی خود مقاومت و ماندگاری بسیار زیادی در سرما و دماهای معتدل دارند.اگر دو دقیقه از تماس یک قطره خردل با پوست بگذرد، صدمات جبران ناپذیری به این عضو وارد می شود. CX نیز که جزو این گروه است ، پودری کریستالی شکل است که در دماهای 39 تا 40 درجه سانتی گراد ذوب شده و در دمای 129 درجه سانتی گراد به جوش می آید. این ماده را با افزودن موادی خاص در دمای اتاق به حالت مایع درمی آورند. CX دارای بوی بسیار نامطبوعی است. در غلظتهای کم آن سوزش شدید چشم بروز می کند، اما در غلظتهای بالا به پوست حمله کرده و چند میلی گرم آن سبب دردهای زیاد و سوزشهای فراوان شده و زخمهای بدی بر جای می گذارد. برای پیشگیری از اثر این مواد سربازان باید به لباسها و ماسکهای حفاظتی مجهز باشند.انواع پدافند شیمیایی جنگ
دسته سوم
سلاحهای شیمیایی که بر دستگاه تنفسی اثر می گذارند. این مواد بشدت به بافت ریه آسیب می رسانند. فسفوژن که خطرناک ترین عضو این گروه است ، برای اولین بار در سال 1915 استفاده شد. این ماده گازی بی رنگ است که در دمای 2/8 درجه سانتی گراد به جوش می آید، بنابراین بسیار فرار و ناماندگار است ، ولی چون غلظت بخار آن 4/3 برابر هوا است ، به مدت طولانی در گودال ها و دیگر مناطق پست زمین باقی خواهد ماند. غلظت زیاد آن پس از چند ساعت سبب مرگ می شود، اما در غلظتهای کم سبب سرفه ، اختناق ، احساس تنگی قفسه سینه ، حالت تهوع و سردرد و غیره می شود. (انواع اول و سوم این سلاح یعنی گازهای سارین و خردل همان هایی هستند که حکومت عراق در جریان جنگ تحمیلی از آنها در برابر رزمندگان ما و حتی مناطق کردنشین خود استفاده کرد).انواع پدافند شیمیایی جنگ
در این میان ، محققان طرفدار صلح نیز بیکار ننشسته اند و همواره برای یافتن راه حل مبارزه با این سلاحها، مطالعه و تحقیق می کنند. مثلا آنها فهمیده اند اگر موشها مقدار کمی از آنزیمی با نام NTE داشته باشند، نسبت به فسفرهای آلی حساسترند. این موشها کم تحرک تر هستند و شانس مردنشان نسبت به جانورانی که مقدار این آنزیم در بدنشان در حد طبیعی است ، 2برابر بیشتر است ، پس وجود این آنزیم در بدن موشها از اثر فسفرهای آلی جلوگیری می کند. به همین ترتیب ، انسانها نیز ژن این آنزیم را دارند ، پس می توان امیدوار بود که از داورهایی که سطح NTE را افزایش بدهند، برای مبارزه با این مواد شیمیایی استفاده کرد، البته این داروها را باید پیش از حمله گازهای شیمیایی به کار برد. به عبارت دیگر، «هیچ درمانی برای ضایعات مواد شیمیایی وجود ندارد، مگر پیشگیری از تماس انسان ها با این مواد.» اما باید پرسید آینده این سلاحها چیست و ماهیت سلاحهای جدید چه خواهد بود؟ آیا ممکن است آینده ای رویایی در پیش رو داشته باشیم که در آن کاربرد هرگونه سلاح شیمیایی از نظر وجدان تمامی افراد کاری غیرقانونی باشد؟ آیا ممکن است آیندگان روزهای سیاه گذشته را ………….
متن ارایه شده در بالا به صورت خلاصه بوده و برای آشنایی شما میباشد. امید داریم تا اینجای مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد. جهت دریافت مطلب به صورت کامل WORD + PDF به لینک دریافت زیر مراجعه نمایید. این موضوع براساس سیستم پایان نامه نویسی طراحی شده است. 155صفحه و پنج فصل و دارای سرفصل – پاورقی – رفرنس و موضوع بندی کامل میباشد.
برای دریافت pdf+word کامل این مطلب بر روی کلیدزیر،کلیک نمایید .
قیمت: 25000 تومان
سلام در این مقاله در مورد سیستم IRANCAM دستگاه شناسایی مواد شیمیایی در جنگ ها که ساخت ایران هست صحبت شده هست ؟ باتشکر
سلام
بله در مورد دستگاه ایرانی irancam ایرانکم که برای شناسایی حملات شیمیایی و… هست مفصلا صحبت شده .
موفق باشید